موضوع: طرح هاي پژوهشي انجام شده
نويسنده: administrator
تاريخ: 6 آذر 1388
بازديدها: 1940
طـرح تحقیق
عنوان : بررسی میزان استفاده تفکر انتقادی در کتابهای درسی علوم اجتماعی مقطع متوسطه از دیدگاه دبیران استان فارس و ارائه الگویی پیشنهادی برای تنظیم و تدوین کتابها
1-1 مقدمه
تربیت به عنوان رکن اساسی و اولیه پیشرفت و ترقی محسوب می گردد که پیامد این رشد، تبدیل نظام های آموزشی به سازمانهای یادگیرنده و فراگیر است. همه کارشناسان به نقش نظام های تربیتی در توسعه کشورها اذعان می کنند. تفکر و کسب اطلاعات جدید، نحوۀ اندیشیدن و یادگیری، بارزترین ویوگی انسان می باشد. بنابراین مؤثرترین مؤلفه در نظام تعلیم و تربیت، عنصر تفکر می باشد. رشد و گسترش نظامهای تربیتی، از مولفه ها و ویوگیهای اساسی جوامع می باشد. امروزه این مسئله در کشورهای مختلف به یک مسأله حیاتی تبدیل شده و در دهه های اخیر در کشورهای رو به توسعه به مسأله ای مهم وحساس مبدل شده است. و از طرفی ویوگی شاخص رویکردهای نوین، توجه به تفکر در فرایند تدریس و یادگیری است.
درباره تفکر، دیدگاهها و نظرات مختلفی بیان شده است. بدون تردید قدرت فکری انسان، امتیاز او بر سایر حیوانات است که پایه و بنیان حیات او را شکل می دهد. تمام دستاوردها، تداوم و رشد بشر نتیجهی قدرت فکری اوست (شریعتمداری،1382ص 3 ب). تفکر در برخورد به موقعیت ناهنجار یا وضع غیر عادی شروع می شود. فرد به روشن کردن ریشه این موقعیت می پردازد و سوال یا مسأله اساسی خود را مشخص می نماید و پس از آن با طی کردن مراحل حل مسأله به حل آن نائل می شود (شریعتمداری،1382ص 19 الف). نتیجه این مباحث، توجه به تفکر به عنوان فرایند حل مسأله می باشد. فراگرفتن مطالب علمی از طریق تفکر و طی مراحل تحقیق، زمینه پرورش نیروی تفکر را در افراد فراهم می کند و دانش آموزان را ضمن اینکه با روش علمی آشنا می کند؛ کلاس درس را به محل بحث و ارزیابی مفاهیم طرح شده تبدیل می نماید (شریعتمداری،1381ص 111).در فرایند تفکر، نقد و خلاقیت نیز صورت می گیرد. بنابراین تقسیم تفکر[1] به عادی[2]، خلاق[3] و انتقادی[4]، منطقی[5] به نظر نمی رسد و نکته دیگر اینکه محور اساسی تعلیم، تربیت و یادگیری، تفکر می باشد (شریعتمداری،1382ص 13 الف).
محقق نیز با علم به این موارد، چون قصد دارد از نقطه نظر اندیشمندی خاص به مسأله نگاه کند و مولفه های او را در این پووهش مبنای کار قرار دهد و چون ایشان نیز به مبحث تفکر انتقادی و مولفه های آن توجه نموده، بنابراین این پووهش به بررسی فرایند تفکر انتقادی پرداخته تا این ویوگی تفکر با دید جامعتری مورد بحث و بررسی قرار گیرد. تربیت انسانهای صاحب اندیشه، نخستین هدف تعلیم و تربیت است و محصول نهائی تعلیم و تربیت باید ذهن کاوشگر باشد. جهت حصول این هدف، توجه به تفکر انتقادی به عنوان یکی از مسائل و ابعاد اساسی محسوب می شود. در نظامهای تربیتی که به این مسأله توجه نمی کنند؛ محصولات نهائی آن افرادی سطحی نگر و غیرخلاق هستند که این امر جهت پیشرفت معنوی و مادی آن کشور به عنوان یک معضل محسوب می شود. محقق که خود سابقه ای در زمینه تعلیم و تربیت دارد؛ شاهد این واقعیت بوده است که نظام تعلیم و تربیت ما به جای تربیت افراد متفکر منتقد، همواره درصدد انباشته کردن ذهن افراد از مطالب و اطلاعات بوده که همانند رایانهای وظیفه ای جز ذخیره سازی و بازیافت اطلاعات ندارند.
در کیفیت بخشی به اندیشه ها، تفکر انتقادی به عنوان یک امر ضروری است. این تفکر به فرد کمک میکند به تعمق در مورد مسائل مختلف پرداخته و با درک و فهم صحیح مسائل، زمینه ارادی بودن تربیت را فراهم می نماید. یکی از عوامل موثر در زندگی شهروندی، قضاوت منطقی و سالم افراد در جامعه می باشد. آنهائیکه از قدرت قضاوت سالمتری برخوردارند، به نحو موثرتری به انتخاب در جامعه می پردازند و راحتتر تصمیم گیری می کنند. ویوگی یک شهروند سالم، قدرت تصمیمگیری بالا میباشد که این مسأله از طریق تفکر انتقادی اجرا میشود.
تأکید نظام آموزش کشور ما بر انتقال معلومات و یادگیری را محدود و منحصر به حفظ مطالب نمودن به دلیل برنامههای تدوین شده، محتوی کتابهای درسی و روشهای تدوین و ارزشیابی آموزشی و... می باشد (یغما،1378ص 2). خیلی از اوقات دانش آموزان در کلاسهای درسی به فراگیری مطالبی می پردازند که برای آنان مبهم است. این ابهام بایستی از طریق تفکر از بین رود. پرورش و ایجاد شک در افراد زمینه کنجکاوی، خلاقیت و اندیشه انتقادی در آنها را فراهم می کند.
نقد با شک آغاز می شود و منتقد با بیدار کردن شک می کوشد تا پایه های یقین را استوار سازد (رحیم پور ازغدی،1384ص 1). با توجه به اهمیت نظام آموزش پرورش در تکامل زندگی انسانها لازم است که جهت این امر تدابیر منطقی و بنیادین اتخاذ گردد. یکی از مسائل اصلی جهت رسیدن به این هدف، آموزش تفکر انتقادی می باشد.
نتایج مطالعات بین المللی تیمز[6] نشان داد که دانش آموزان کشور ما در مجموعه 286 پرسش آزمون عملکرد متناسب با برنامه های درسی مشخص شده از نظر بخاطر سپردن و حفظ کردن در سطح نسبتاً بالائی قرار دارند اما در مهارتهایی چون ساختن نظریه ها، تجزیه و تحلیل، حل مسأله، بکارگیری ابزارها و روشهای علمی، تحقیق و جستجو دربارۀ طبیعت در سطح بسیار پائینی قرار دارند (شعبانی،1382ص 103).
با توجه به اهمیت کتابهای درسی مقطع متوسطه در بالا بردن سطح رشد افراد در ابعاد مختلف و بخصوص کتابهای درسی علوم اجتماعی که به عنوان عاملی در جهت رشد بهتر دانش آموزان، دارای نقش والا و حساسی می باشند؛ زمان آن رسیده که بمنظور تحول در فرایند یادگیری کتابهای درسی علوم اجتماعی مقطع متوسطه، بازنگری جدی به عمل آمده و در روشهای تدریس و رویکردهای یادگیری نسبت به این دروس نیز تغییرات اساسی ایجاد شده و دانش آموزان به سمت ایجاد تفکر انتقادی سوق داده شوند. اکتفا به انتقال معلومات، یکی از اساسی ترین معضلاتی است که نظام آموزش پرورش کشور ما درگیر آن است. کتابهای درسی علوم اجتماعی اغلب به دانش آموزان در فهم برتری ایده های معین نسبت به ایدههای دیگر ناتوان هستند و به جای آن ایده ها را به عنوان نسخه های معین و تجویز شده بازنمائی میکنند.
کتابهای درسی علوم اجتماعی معمولاً دانش آموزان را آماده طلب می کند و فرایند یادگیری تبدیل به پوششی هموار و یکنواخت می شود. بخصوص برای معلمانی که پاسخ مدار هستند؛ زمینه ای برای بروز خلاقیت ها و تفکر انتقادی دانش آموزان فراهم نمی آورند. بنابراین تفکر انتقادی به عنوان عاملی که می تواند سبب رشد و توسعه فردی، اجتماعی، فرهنگی و شکوفایی علمی گردد؛ اکنون به عنوان یک رسالت مهم قلمداد می شود. این تحقیق به مسالۀ تفکر انتقادی در کتابهای درسی علوم اجتماعی مقطع متوسطه که یکی از مهمترین دوره های آموزش رسمی کشور است توجه مینماید.
با بررسی و تحلیل نظرات و دیدگاههای دبیران و اندیشمندان در حوزه تفکر انتقادی به ارائه الگوئی جهت تدوین کتابهای درسی علوم اجتماعی مقطع متوسطه مبتنی بر این روش و بر اساس مهارتهای استدلال کردن، سؤال کردن، ارزیابی شواهد و اظهارات، جمعی بودن، تفسیر کردن، قضاوت صحیح دربارۀ مسائل، تحلیل و ارزیابی، صراحت و منطقی بودن لیپمن[7] خواهد پرداخت. از آنجا که یکی از هدفهای اساسی تعلیم و تربیت، پرورش شیوۀ تفکر انتقادی در افراد است؛ امر آموزش می بایست ضمن تقویت روحیه انتقادپذیری در دبیران، روحیه انتقاد کردن و زمینه بررسی و تحقیق را در شاگردان به وجود آورد.
در این پووهش، محقِق نگرش تفکر انتقادی در آموزش و پرورش را بطور عمومی و کتابهای درسی علوم اجتماعی مقطع متوسطه را بطور ویوه و از دیدگاه لیپمن بررسی نموده و به چگونگی آن خواهد پرداخت. در نهایت نیز الگو و راهکارهایی جهت بالابردن کیفیت در کتابهای درسی علوم اجتماعی مقطع متوسطه ارائه خواهد نمود.
1-2 ضرورت و اهمیت موضوع تحقیق
تفکر انتقادی به عنوان یکی از الگوهای نوین در نظام تربیتی می باشد. در این الگو به پرورش ویوگیهای فردی و اجتماعی فراگیران توجه ویوه ای می شود. طوریکه قوای ذهنی و احساس مسئولیت اجتماعی نیز در فراگیران تقویت می شود. در این راهبرد بر خلق و آفریدن اندیشه ها، بیان و عمل کردن به آنها به عنوان ویوگی اساسی داوری تاکید می شود.
تفکر انتقادی از جنبه های مختلف فردی و اجتماعی دارای اهمیت می باشد.از جنبه فردی، با توجه به صاحب اختیار بودن انسان به او کمک می شود که به تصمیم گیری برای تعیین مسیر خود در زندگی بپردازد و این تصمیمها زندگی او را به شکلی دیگر در خواهد آورد. در زندگی روزمره، انسانها بایستی از قدرت انتخـاب بالائی جهت مواجهه با موقعیتهای مختلف زندگی برخوردار باشند. پیشرفت زمانی نصیب افراد میشود که افراد در برخورد با این موقعتها به انتخابهای درست دست بزنند. معمولاً در جوامعی این انتخابها درست، منطقی و موثر خواهد بود که افراد با استفاده از تفکر انتقادی به بررسی همه جانبه انتخابهای خود بپردازند.
ما بایستی در انتخابهای خود به شکی بنیادی بپردازیم و بر اساس آن دچار ظاهر نمائی های جامعه نشویم. تفکر انتقادی در جهت تربیت شهروندان معقول و ایجاد روحیه انتقادی در افراد مورد استفاده قرار می گیرد.
تفکر انتقادی با ایجاد این روحیه در خدمت نظام اجتماعی قرار میگیرد و روحیه انتقادی در شهروندان، ضمانتی برای نظم و قانون می گردد (مطهری،1385ص 12). بنابراین توجه به ضرورت و اهمیت تفکر انتقادی، توصیه به اجرای آن در تربیت و احساس مسئولیت نمودن در قبال آن یک امر بدیهی و مسلم می باشد. در جوامعی که به دموکراسی به عنوان فلسفه اجتماعی حاکم بر رفتار آن جامعه اعتقاد دارند؛ فرصتی را برای انتخاب و اتخاذ تصمیمات منطقی جهت افراد فراهم می آورند.
در نظام هایی که به دموکراسی تربیتی نیز اعتقاد دارند به قدرت تصمیمگیری فراگیران جهت اتخاذ تصمیمات مناسب برای زندگی شهروندیشان احترام می گذارند. امروزه تلقین کردن مطالب و دست نوشته ها به دانش آموزان اصل نیست. بلکه توجه به فرایند تربیت و فعالیت فراگیران در حین تربیت به عنوان یک اصل دموکراسی تربیتی محسوب می شود. این ویوگی در افکار اندیشمندانی همچون سقراط به وضوح پیداست که وی با دیده احترام به افراد و عقایدشان به راهنمایی فکری آنها می پرداخت.
دکارت می گوید: شیوه ی من این است و آن را برای تو گزارش می کنم نه آنکه تو نیز مانند من باشی، بلکه خودت اقدام کن، شاید بتوانی بهتر از من ذهن خود را بسازی (یثربی،1382ص2).
در بحث تربیت دانش آموزان در مدارس، گاهی اوقات به این مسأله پی برده می شود؛ که آنها در دفاع از عقیده و اندیشه خود، دچار جزم اندیشی شده و بدون فکر و از روی تعصب از عقیده خود دفاع می کنند. بعضی اوقات نیز دانش آموزان، خیلی راحت از اندیشه و عقیده خود می گذرند و عقاید دیگران را بدون تفکر می پذیرند. در یک جامعه سالم، افراد بایستی با دلیل و منطق از عقیده خود دفاع نمایند و عقاید دیگران نیز با استدلال بپذیرند. در اینصورت همه افراد از یک آرامش ذهنی برخوردار شده و از پذیرش منفعلانه مطالب به دور می مانند. این مسأله از طریق آموزش تفکر انتقادی و رشد آن در جامعه بوجود می آید.
1-3 اهداف تحقیق
1-3-1 اهداف کلی
1- بررسی دیدگاه دبیران در مورد میزان استفاده تفکر انتقادی در کتابهای درسی علوم اجتماعی مقطع متوسطه (مطالعات اجتماعی، جامعهشناسی 1 و جامعهشناسی 2 ).
2- ارائه الگوئی پیشنهادی برای تنظیم و تدوین کتابهای درسی علوم اجتماعی.
1-3-2 اهداف ویوه
1- بررسی و شناخت دیدگاه دبیران در مورد میزان استفاده مهارت استدلال کردن در کتابهای درسی علوم اجتماعی مقطع متوسطه
2- بررسی و شناخت دیدگاه دبیران در مورد میزان استفاده مهارت سوال کردن در کتابهای درسی علوم اجتماعی مقطع متوسطه
3- بررسی و شناخت دیدگاه دبیران در مورد میزان استفاده مهارت ارزیابی شواهد و اظهارات در کتابهای درسی علوم اجتماعی مقطع متوسطه
4- بررسی و شناخت دیدگاه دبیران در مورد میزان استفاده مهارت جمعی بودن در کتابهای درسی علوم اجتماعی مقطع متوسطه
5- بررسی و شناخت دیدگاه دبیران در مورد میزان استفاده مهارت تفسیر کردن در کتابهای درسی علوم اجتماعی مقطع متوسطه
6- بررسی و شناخت دیدگاه دبیران در مورد میزان استفاده مهارت قضاوت صحیح درباره مسائل در کتابهای درسی علوم اجتماعی مقطع متوسطه
7- بررسی و شناخت دیدگاه دبیران در موردمیزان استفاده مهارت تحلیل وارزیابی در کتابهای درسی علوم اجتماعی مقطع متوسطه
8- بررسی و شناخت دیدگاه دبیران در مورد میزان استفاده مهارت صراحت در کتابهای درسی علوم اجتماعی مقطع متوسطه
9- بررسی و شناخت دیدگاه دبیران در مورد میزان استفاده مهارت منطقی بودن در کتابهای درسی علوم اجتماعی مقطع متوسطه
10- بررسی و مقایسه دیدگاههای دبیران مطالعات اجتماعی، جامعه شناسی(1) و جامعه شناسی(2) در مورد میزان استفاده مهارتهای تفکر انتقادی در این کتابها
1-4 سؤالهای ویوه تحقیق
1- دیدگاه دبیران در مورد میزان استفاده مهارت استدلال کردن در کتابهای درسی علوم اجتماعی مقطع متوسطه چگونه است؟
2- دیدگاه دبیران در مورد میزان استفاده مهارت سوال کردن در کتابهای درسی علوم اجتماعی مقطع متوسطه چگونه است؟
3- دیدگاه دبیران در مورد میزان استفاده مهارت ارزیابی شواهد و اظهارات در کتابهای درسی علوم اجتماعی مقطع متوسطه چگونه است؟
4- دیدگاه دبیران در مورد میزان استفاده مهارت جمعی بودن در کتابهای درسی علوم اجتماعی مقطع متوسطه چگونه است؟
5- دیدگاه دبیران در مورد میزان استفاده مهارت تفسیر کردن در کتابهای درسی علوم اجتماعی مقطع متوسطه چگونه است؟
6- دیدگاه دبیران در مورد میزان استفاده مهارت قضاوت صحیح درباره مسائل در کتابهای درسی علوم اجتماعی مقطع متوسطه چگونه است؟
7- دیدگاه دبیران در مورد میزان استفاده مهارت تحلیل و ارزیابی در کتابهای درسی علوم اجتماعی مقطع متوسطه چگونه است؟
8- دیدگاه دبیران در مورد میزان استفاده مهارت صراحت در کتابهای درسی علوم اجتماعی مقطع متوسطه چگونه است؟
9- دیدگاه دبیران در مورد میزان استفاده مهارت منطقی بودن در کتابهای درسی علوم اجتماعی مقطع متوسطه چگونه است؟
10- آیا بطور کلی بین دیدگاههای دبیران مطالعات اجتماعی، جامعه شناسی(1) و جامعه شناسی(2) در مورد میزان استفاده مهارتهای تفکر انتقادی در کتابهای درسی علوم اجتماعی تفاوت معنی داری وجود دارد؟
1-5 روش تحقیق
با توجه به ماهیت موضوع پووهش که به بررسی میزان استفاده تفکر انتقادی در کتابهای درسی علوم اجتماعی مقطع متوسطه می پردازد؛ روش تحقیق مورد استفاده زمینه ای می باشد. «بررسی های موردی و زمینهای، مطالعات و پووهشهای عمیق و وسیعی از یک واحد است که نتایج حاصل از آنها، ارائه دهنده تصویر کامل و سازمان یافته ای از آن واحد است» (نادری و سیف نراقی،1387ص 45).
1-6 جامعه آماری
در این پووهش، جامعه آماری شامل همه دبیران علوم اجتماعی مقطع متوسطه (مطالعات اجتماعی اول، جامعه شناسی1 و جامعه شناسی2) استان فارس در سال تحصیلی 1388-1387 با تعداد 568 نفر میباشد.
1-7 نمونه و نحوه گزینش آن
در این تحقیق از روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای جهت انتخاب نمونه استفاده گردید. بدین صورت که پس از تقسیم شدن استان فارس به پنج منطقه شمال، جنوب، شرق، غرب و مرکز، از میان هر منطقه، دو اداره بصورت تصادفی انتخاب و همه دبیران آن مورد ارزیابی قرار گرفتند که در نهایت تعداد 153 نفر از دبیران در این پووهش شرکت نمودند.
1-8 روش جمع آوری داده ها
جهت جمع آوری داده ها در این پووهش از ابزارهای زیر استفاده شده است:
1- ابزار اصلی جهت جمعآوری داده ها پرسشنامه می باشد که بر اساس مولفه های تفکر انتقادی لیپمن، تعداد 44 سوال بر مبنای مقیاس لیکرت تهیه گردید و یک سوال نیز بصورت باز پاسخ جهت جمع آوری داده های بیشتر در پرسشنامه قرار داده شد.
2- جهت مطالعه منابع و مستندات فارسی و انگلیسی در مورد تفکر انتقادی و موضوعات مرتبط نیز از فیش ثبت اطلاعات استفاده شد.
1-9 روش های آماری
در بررسی نظرات دبیران در مورد میزان استفاده تفکر انتقادی در کتابهای درسی علوم اجتماعی مقطع متوسطه از شاخص های آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد. در بخش آمار توصیفی از محاسبه فراوانی، درصد، انحراف معیار، ضریب تغییرات و نمودارها استفاده شد و در بخش آمار استنباطی از تحلیل واریانس یکطرفه و آزمونهای ناپارامتری کروسکال والیس و خیدو جهت بررسی میزان معنیداری تفاوت بین دیدگاههای دبیران مطالعات اجتماعی اول، جامعه شناسی(1) و جامعه شناسی(2) استفاده گردید.
1-10 محدودیت های تحقیق
تشخیص محدودیتها در بررسی موضوعی ویوه، محقق را در چگونگی گزینش روش تحقیق، جامعه آماری، نمونه آماری، ابزار و راهکارهای جمع آوری اطلاعات، مقیاس و اندازه گیری متغیرها، روشهای آماری و همچنین دفاع از یافتههایش یاری میدهد (نادری و سیف نراقی،1385ص 28). در این تحقیق نیز محدودیت های زیر وجود دارند:
1-10-1 محدودیتهای خارج از اختیار
افت نمونه ها در جریان تحقیق، در دسترس نبودن پرسشنامه جامع و استاندارد در این زمینه، میزان شرکت دبیران در دوره های آموزش ضمن خدمت، علاقهمندی آنان به شغل معلمی و میزان صداقت در پاسخگویی به پرسشنامهها توسط دبیران
1-10-2 محدودیتهای در اختیار
محدود کردن تحقیق به دروس علوم اجتماعی مقطع متوسطه، محدود کردن جامعهآماری به دبیران استان فارس و سال تحصیلی1388-1387
ادامه دارد
اطلاعات
براي ارسال نظر، بايد در سايت عضو شويد.
كلام اول 
